بررسی رابطه سلامت روانی، کیفیت زندگی و عملکرد جنسی با سابقه عمل ختنه در زنان

گزارش گام به گام تا توقف ناقص سازی جنسی زنان در ایران

شهرستان پیرانشهر یکی از شهر های مرزی در غرب ایران است که اکثریت مردم آن منطقه کرد و همچنین مسلمان و سنی مذهب می باشند، در این منطقه ناقص سازی جنسی زنان همواره رایج بوده اما در گذر زمان بشدت کاهش یافته است. در این مناطق این عمل مستقیما به باورهای منطقه ای و مذهبی مرتبط است و حتی در زبان محلی نام سنت را بر روی آن گذاشته اند، و آن را ادامه دهنده و عمل به سنت های پیامبر اسلام می دانند که عدم انجام آن باعث گناه است و شخص ختنه نشده هر چیزی از دستش حرام و ناپاک است.

سنت در تقسیم بندی انواع ناقص سازی جنسی اشاره به نوع ۱ که ختنه نامیده می شود دارد و حتی کاربرد ختنه به جای ناقص سازی جنسی حمایت از این عمل را بالا می برد چرا که این تصور ایجاد میشود که این عمل مانند ختنه در پسران امری شرعی، واجب و دارای مزایا و منافع برای سلامت دختران است.

در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ پایان نامه ای با “عنوان بررسی رابطه سلامت روانی، کیفیت زندگی و عملکرد جنسی با سابقه عمل ختنه در زنان شهرستان پیرانشهر در سال ۱۳۹۴” با پژوهش و نگارش فرزانه دانشخواه در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز، دانشکده بهداشت با نظارت اساتید دکتر حمید اله وردی پور و دکتر لیلا جهانگیری دفاع شد.

این مطالعه توصیفی_تحلیلی بوده و 200 زن متاًهل در سنین ۱۵-۴۹ سال مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان پیرانشهر با روش نمونه گیری غیر تصادفی و از نوع در دسترس، جامعه آماری این طرح را تشکیل دادند. و زنان با سابقه ی ختنه با زنان بدون سابقه با استفاده از پرسشنامه های حاوی مشخصات دموگرافیک، و پرسشنامه های مبتنی بر خود گزارش دهی کیفیت زندگی(WHOQOL- BREF)، سلامت عمومی(GHQ-28) و عملکرد جنسی(FSFI) مقایسه گردیدند.

ناقص سازی جنسی زنان بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، کلیه روش های خارج کردن تمام یا قسمتی از دستگاه تناسلی زنان از بریدن و برداشتن تمام یا قسمتی از کلیتوریس تا خارج کردن لب های بزرگ دستگاه تناسلی خارجی متغیر است. این عمل در چهار درجه مختلف قابل انجام است که شامل:

نوع یک: بریدن بخش یا تمامی کلیتوریس.

نوع دو: برداشتن بخش یا تمام کلیتوریس و لب ها ی کوچک با یا بدون برش دادن لب های بزرگ.

نوع سه: محدود سازی مدخل واژن از طریق ایجاد یک مهر و موم پوشش شامل حذف کلیتوریس، بریدن و دوختن لب های کوچک و بزرگ. این نوع ختنه شدیدترین و دردناک ترین نوع ختنه و معروف به ختنه ی فرعونی می باشد.

نوع چهار: به نوع دسته بندی نشده معروف است و شامل سایر اقدامات مضری است که روی دستگاه تناسلی خارجی زنان اعمال می شود نظیر سوراخ کردن، بریدن، سوزاندن، زخم گذاشتن و همچنین شکافتن و یا پاره کردن کلیتوریس.

سن رایج برای انجام عمل ختنه از جامعه ای به جامعه ی دیگر متفاوت است اما بیشتر در سنین کودکی و به طور معمول بین ۳ تا ۱۵ سالگی متغییر است.

ختنه زنان علل متعددی دارد ولی ریشه اصلی این عمل را باید در باورهای قوی منطقه ای و مذهبی و شرایط فرهنگی آن جامعه، عدم آگاهی از پیامدهای آن، سنت ها و نگرش های نادرست و ترکیبی از فاکتور های اجتماعی، مذهبی و فرهنگی جست وجو کرد که از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است. در بعضی از شواهد اغلب به نظر میرسد که حمایت های مذهبی از این عمل وجود دارد، با وجود این که این عمل در میان مسیحیان، یهودیان، و مخصوصا مسلمانان اهل سنت انجام می شود، اما در کتب دینی هیچ یک از این ادیان اشاره ای به ختنه زنان نشده است اما در کشورهای اسلامی این عمل بسیار شایع است و مطالعات بیانگر این حقیقت است که ختنه زنان بیشتر دلایل فرهنگی دارد تا مذهبی.

با بررسی های متعددی که توسط سازمان جهانی بهداشت صورت گرفت این نتیجه حاصل شد که هیچ گونه فواید طبی و بهداشتی درحمایت از درجات مختلف ختنه زنان وجود ندارد و این عمل با عملکرد طبیعی زنان و دختران تداخل دارد و پزشکان و متخصصان تمامی درجات ختنه را که دارای پیامد های کوتاه مدت و بلند مدت و عوارض جسمانی و روانی و پیامدهای اثرگذار بر عملکرد جنسی است را مضر می دانند.

مطالعات اپیدمیولوژیکی و شواهد در رابطه با وجود ارتباط علیتی بین ختنه و عملکرد جنسی محدود می باشند، اما شواهد نشان داده بین زنان ختنه شده و نشده در عملکرد جنسی تفاوت وجود دارد و مطالعات بالینی و اکثر مطالعات نشان داده اند که ختنه مانع از لذت جنسی در زنان است. و باعث اختلال در عملکرد جنسی زنان میشود که این اختلال به علت برداشتن بافت حساس کلیتوریس که نقش مهمی در رسیدن زنان به ارگاسم دارد منطقی و قابل قبول به نظر میرسد. و این میتواند منجر به اختلال در میل جنسی، تحریک پذیری نقصان و بازداری از ارگاسم، مقاربت دردناک، وکاهش رضایت مندی و همچنین افزایش میزان ترس از برقراری رابطه جنسی و کاهش تقاضا از طرف زنان و در نهایت باعث عوارض جانبی بر کیفیت زندگی و اختلالات روانی شود.

هدف از مطالعه خانم دانشخواه، با توجه به وجود ختنه دختران و زنان در برخی از مناطق شهرستان پیرانشهر و همچنین به دلیل عدم انجام پژوهش های کافی پیرامون این موضوع، مطالعه حاضر با هدف تعیین تاثیرات ختنه زنان بر عملکرد جنسی، سلامت روان و کیفیت زندگی افراد ختنه شده در شهرستان پیرانشهر، انجام می گیرد.

پیش از مطالعه خانم دانشخواه مطالعه ای در سال ۲۰۱۲ توسط آناهیتا بخشی و همکاران با هدف تعیین و مقایسه ی سلامت روانی و رضایتمندی زناشویی ۱۰۰ زن ختنه شده و ۱۰۰ زن ختنه نشده در استان کرمانشاه انجام گرفت. برای گردآوری اطلاعات از دو پرسشنامه ی سنجش سلامت عمومی و رضایت ازدواج استفاده شد و ختنه به عنوان یک عامل اثر گذار منفی در سلامت روان و رضایتمندی از زندگی زناشویی نشان داده شد.

در مطالعه خانم دانشخواه برای گردآوری اطلاعات در این مطالعه از روش مصاحبه حضوری و همچنین تکمیل پرسشنامه های خود گزارش دهی استفاده شد. و پرسشنامه های حاوی مشخصات دموگرافیک، و سپس برای هر متغیر(کیفیت زندگی[۱]، سلامت عمومی[۲] و عملکرد جنسی زنان[۳]) از پرسشنامه جداگانه ای استفاده شد. در این پژوهش از سه نوع پرسشنامه استفاده شد که شامل:

• پرشنامه کیفیت زندگی(WHOQOL- BREF)
• پرسشنامه سلامت عمومی(GHQ-28)
• پرسشنامه عملکرد جنسی زنان(FSFI)

یافته های بدست آمده در مطالعه خانم دانشخواه، قوی ترین و اصلی ترین دلیل برای انجام ختنه از دید خود افراد و خانواده هایشان سنت و مذهب می داند که با توجه به بافت مذهبی و سنتی حاکم بر منطقه پیرانشهر تبعیت از سنت های مذهبی بخش جدای ناپذیر از فرهنگ و باورهای این مردم است. با توجه به اینکه در مطالعه سنت و مذهب مهمترین دلیل خانواده ها برای انجام ختنه بیان شده است، بالا رفتن آگاهی رهبران مذهبی در ارتباط با ختنه و پیامد های آن می تواند در حذف ختنه موثر باشد چرا که مردم این مناطق به شدت از باورها و مذهب خود الهام می گیرند و بیانات رهبران مذهبی روی این افراد اثرگذار خواهد بود.

فرزانه دانشخواه معتقد است که آموزش و افزایش سطح دانش و آگاهی  افراد، به خصوص مادران، برای حذف معضل ختنه راهگشا خواهد بود.

این مطالعه نشان داد که زنان این نواحی از نظر فرهنگی و شرایط محل زندگی تقریبا در وضعیت مشابهی بودند و زنان ختنه شده در مقایسه­ی سطح کیفیت زندگی و سلامت روان در سطح مشابه زنان ختنه نشده قرار داشتند. اما در ارتباط با وضعیت عملکرد جنسی در هر دو گروه ختنه شده و ختنه نشده درصد افراد دچار اختلال بسیار قابل توجه بود و تفاوت بین دو گروه در این اختلال به مراتب قابل توجه تر بود، که بیان کننده اثر منفی ختنه بر عملکرد جنسی زنان است.

با توجه به یافته های مطالعه پیشنهاد می شود که در مناطقی که ختنه رواج دارد در مورد پیامدهای ناشی از آن مراکز بهداشتی درمانی، آموزش های لازم را ارایه دهند و افراد جامعه خصوصا والدین را نسبت به پیامد های ختنه آگاه کنند، برگزاری کارگاه های آموزشی برای مادران جهت جلوگیری از انجام این عمل روی دخترانشان امری اثرگذار خوهد بود.

از تابو خارج کردن مسایل و مشکلات زنان و صحبت کردن درباره ی آنها  بخصوص در میان قومیت ها و اقلیت ها باعث می شود که جامعه آن را از حالت یک سنت و رسم محلی به عنوان مشکل فرهنگی و اجتماعی برای کل جامعه تشخیص دهد و برای حل این مشکلات اقداماتی اتخاذ نماید، چرا که کودکان، مادران و همسران آینده ی جامعه هستند و وجود مشکلات برای این افراد بر روی آینده ی آنان، همسران و فرزندانشان تاثیر گذار خواهد بود.

وجود حمایت های اجتماعی، قوانین و وجود مجازات برای مسببین انجام عمل ختنه اگر وجود داشته باشد حقیقتا باعث کاهش شدید انجام این عمل غیر انسانی خواهد شد.

با توجه به حیطه های بررسی تاثیرات ختنه زنان و دختران بر سلامت کیفی زندگی شخص و سلامت روانی و موارد ذکر شده در متون فوق، پیشنهاد فرزانه دانشخواه به عنوان یک پژوهشگر در زمینه ناقص سازی جنسی زنان برای تحقیقات آتی این می باشد که تحقیق و بررسی در زمینه تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم ختنه زنان و دختران در کیفیت سلامت روانی خانواده ها و یا میزان تاثیر این عمل در روند تشکیل خانواده و تاثیرات احتمالی در سلامت روانی و تربیت فرزندان می تواند بسیار مفید و کارا باشد.

همچنین نکته ی پایانی و بسیار مهم از دیدگاه محقق این می باشد که همه ی گروه ها و سیستم سلامت و بهداشت کشور در قبال آموزش و شفاف سازی و معرفی ختنه دختران به عنوان یک رسم ناپسند و همچنین آموزش در زمینه ی تاثیرات زیان بار این عمل بر سلامت شخص و خانواده مسئول می باشد. بیان این نکته که ختنه دختران یک رسم نادرست و برگرفته از خرافات و سلیقه گرایی می باشد و هیچ ارتباطی با مسائل دینی و مذهبی ندارد وظیفه تمام ارگان هاست.

[۱]WHOQuality of life(WHOQOL)

[۲] General Health Questioner(GHQ)

[۳] Female Sexual function Index(FSFI)