سمیره حنایی

در حالیکه از شرم سرش را پائین انداخته بود و لبخند می زد تعریف می کرد: «می دانستم اگر همسرم متوجه شود حتما شاکی می شود. به اوچیزی نگفتم. راستش ته دلم راضی نبودم اما مادر شوهرم اصرار داشت که دخترمان را ختنه کنیم. دقیق یادم است، ۵ ساله بود، بزرگ بود. دور حوض حیاط خانه درحالی که با صدای بلند گریه میکرد می دوید. من دنبالش می کردم تا بگیرمش. مادر شوهرم معتقد بود که این کار سنت است؛ از گذشته بوده».

ناقص سازی جنسی زنان (Female Genital Mutilation) یا ختنه زنان در تقریبا ۳۰ کشور جهان (با توجه به آماری که به سازمان های بین المللی ارائه داده اند) انجام می پذیرد. پژوهش ها نشان داده است که دولت های بیش از ۱۰ کشور جهان با وجود انجام و رواج ختنه دختران تاکنون گزارش و آمار رسمی را اعلام نکرده اند. ایران از جمله  کشورهائیست که تاکنون دولت حاضر به اعلام این موضوع نشده و آماری به سازمان های بین المللی ارائه نداده است. برطبق آمار سالانه ای که سازمان بهداشت جهانی منتشر می کند، تاکنون ۱۵۰میلیون دختر در سراسر دنیا خته شده اند که تخمین زده می شود این آمار افزایش پیدا کند. ۱۷ بهمن ماه (۶ فوریه) بعنوان «روز جهانی توقف ناقص سازی جنسی زنان» از طرف سازمان بهداشت جهانی (WHO) انتخاب شده است. آگاهی رسانی درمورد این موضوع و تلاش جهت توقف ان از جمله کارهایی است که در این روز بصورت جهانی انجام می گیرد.

برخلاف آنچه تصور می شود ختنه زنان تنها مختص کشورهای آفریقایی نیست. ایران از جمله کشورهایی است که ختنه زنان یا به اصطلاح عامیانه «سنت کردن دختران» در آن انجام میشود. استانهای هرمزگان، مناطقی از کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی از جمله مناطقی هستند که همچنان ختنه زنان از گذشته تاکنون در آن رواج دارد. این درحالیست که پژوهش ها و گزارش های میدانی حاکی ازآن است که امکان رواج این عمل در مناطق دیگر کشور نیز وجود دارد. شاید تصور شود ختنه زنان تنها در بین اهل سنت رواج دارد اما گزارش ها حاکی از آن است که در بین عده اندکی از پیروان تشیع نیز این عمل مشاهده شده است.

ختنه زنان در ایران توسط دایه های محلی که اکثرا قابله نیز بودند با روش ها، ابزار ساده و سنتی، غالبا غیربهداشتی و بدور از چشم مردان انجام می گیرد. پژوهش های کتابخانه ای و میدانی تاکنون نشان داده اند که استان هرمزگان از جمله استانهایی است که آمار بالای ختنه زنان را در بین استانهای ذکر شده دارد. از میان مناطق مختلفی از استان که عمل ختنه را انجام میدهند، شهرستان قشم بالاترین آمار ختنه زنان را دارد.

درمورد ختنه زنان کتاب های متعددی منتشر و تحقیقات و پژوهش های بسیاری انجام شده است؛ از جمله کتاب « تیغ و سنت ». رایحه مظفریان، نویسنده، جامعه شناس و پژوهشگر حوزه کودکان از سال ۸۷ که پایان نامه کارشناسی ارشد خود را در زمینه بررسی ختنه زنان در شهرستان قشم انتخاب کرد، تا به امروز با انتشار کتاب، گزارش و راه اندازی سایت و کمپین در زمینه ختنه زنان در ایران فعالیت می کند. کمپین «گام به گام تا توقف ناقص سازی جنسی زنان در ایران» اولین کمپینی است که تلاش در آگاهی سازی زنان و توقف این عمل در ایران داشته است. او در کتابش از مراجع معتبر اهل تشیع فتواهایی گرفته است و قوانین موجود را نیز بررسی کرده است اما آنچه که اهمیت دارد آن است که وی به تازگی توانسته است برای اولین بار در تاریخ ایران، نظر شیوخ اهل سنت را به موضوع ختنه زنان جلب کند و فتوایی در زمینه ختنه زنان را از هیات اهل فتوای اهل سنت چنوب ایران دریافت کند.

در متن فتوا چنین آمده است:

«این موضوع در پنجاه و سومین نشست هیات فتوا مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پس از ارائه تحقیقات در مورد مستندات شرعی این عمل توسط کارگروه، اعضا هیات فتوا به اتفاق آراء به نتیجه رسیدند که: ختنه دختران هیچ مستند صحیح شرعی ندارد و تمام روایات وارده در این خصوص ضعیف و غیر قابل اعتماد می باشد».

اندکی بعد از صدور فتوا، طی جلسه ای که از طرف برخی از شیوخ، واعظین مساجد و فارغ التحصیلان مدارس دینی اهل سنت قشم در شهر قشم برگزار شد، تمامی ابعاد حقوقی، جامعه شناختی، روان شناسی و بهداشتی ختنه زنان در کنار خطرات و مضرات آن توسط متخصصین مورد بررسی قرار گرفت.

رایحه مظفریان که پیش ازین نیز در جزیره قشم و مناطقی از هرمزگان در خصوص ختنه زنان در کارگاه های آموزشی و همایش ها بعنوان متخصص حضور داشته است در باره این جلسه به صبح ساحل گفت:

« ناقص سازی جنسی زنان و دختران عملی است که طی آن اندام تناسلی دختر مورد آسیب قرار می گیرد. ناقص سازی جنسی زنان می تواند در زمان نوزادی یا طی دوران کودکی انجام شود که این عمل با نام ختنه دختران نیز شناخته می شود. ناقص سازی جنسی زنان عملی وابسته به فرهنگ است و هیچ ارتباطی با مذهب خاصی ندارد. ناقص سازی جنسی زنان با درصدهای مختلف همچنان در برخی از مناطق غرب و جنوب ایران رواج دارد. این عمل در ایران از نظر قانونی ممنوع اعلام نشده است، اما ماده ۶۶۴ قانون مجازات اسلامی به آسیب اندام تناسلی اشاره کرده است: “قطع و از بین بردن هریک از دو طرف اندام تناسلی زن، موجب نصف دیه کامل زن است و قطع و از بین بردن بخشی از آن، به همان نسبت دیه دارد. در این حکم فرقی بین باکره و غیر باکره و خردسال و بزرگسال، سالم یا معیوب نیست”. اما متاسفانه قانونی جهت توقف این عمل وجود ندارد و قوانین موجود هم ضمانت اجرا ندارند. قانونگزاری در این زمینه یکی از مطالبات جدی ماست. هدف ما از فعالیت ها و راه اندازی سایت و کمپین، از یک سو انتشار گزارشات وآمارهای موجود جهت توجه بیشتر مسئولین و فعالین حوزه زنان به این موضوع و از دیگر سو تلاش جهت ارتقا سطح آگاهی زنان در این زمینه است. در این جلسه نیز تلاش شد در کنار توضیحات و آموزشها، به سوالات زنانی که همه شان قربانی ختنه بودند و ممکن است در آینده به اشتباه دخترانشان را ختنه کنند، پاسخ داده شود تا بهتر بتوانند در این مورد تصمیم بگیرند. مسلما صدور این فتوا نقطه ی عطفی برای فعالیت های ماست. در استان هرمزگان آمار شیوع در مناطق مختلف بین ۶۰ تا ۸۰درصد می باشد. این درحالیست که در مناطق کردنشین ایران این امار رقمی بین ۳۰ تا ۵۰ درصد است».

ماریه اسماعیلی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ویکی دیگر از کارشناسان شرکت کننده در این جلسه معتقد است که شاد بودن زن بعنوان عضو اصلی خانواده میتواند در داشتن یک جامعه سالم و شاد فاکتور مهمی باشد. اسماعیلی در جلسه هفته گذشته که در قشم برگزار شد ابعاد روانشناسی عمل ختنه زنان را مورد بررسی قرار داد. وی با بیان اینکه رابطه زناشویی سالم و رضایت مندی از آن از عوامل اصلی یک رابطه شاد و سالم است، عدم رضایت مندی در این خصوص را مسبب بسیاری از مشکلات خواند که بر اعضا خانواده تاثیر مستقیم وغیر مستقیم خواهد داشت.

وی در این خصوص به صبح ساحل گفت: «یکی از علت هایی که برروی عدم رضایت زن تاثیر مهمی دارد نداشتن رابطه جنسی کامل و سالم است، که این می تواند عوامل مختلفی داشته باشد، از جمله “ختنه”، که مستندات علمی قاطعانه ثابت کرده است که پیامدها و آسیب های ناشی از این فعل برروی میل جنسی زنان بسیار است. حال که زنان بسیاری ختنه شده اند این سوال مطرح میشود که چه  از نظر پزشکی و چه روانپزشکی راهی برای درمان وجود دارد یا خیر؟ تحقیقات تا به امروز ثایت کرده است که با استفاده از تکنیک های رواندرمانی می توان تاحدودی به این قربانیان کمک کرد. اکنون رسالت ما این است که به جامعه این آگاهی را بدهیم که درصورت داشتن هرگونه مشکل در این زمینه، برای حفظ گرمی کانون خانواده خود از روانشناس هایی که در زمینه سکس تراپی تخصص دارند مشاوره بگیرند».

در این جلسه خانم دکتر نرگس شریف زاده نیز به بحث درمورد عوارض پزشکی و روانی ختنه دختران پیش از بلوغ پرداختند. «عوارض پزشکی عمده ختنه دختران شامل درد و خونریزی بعد انجام این عمل، عفونت های محل زخم ،عفونت های ادراری، تنگی و مشکلات مجرای ادراری، درد و دیس پارونی، عدم رضایت در رابطه جنسی، افزایش شیوع عفونت های منتقله از طریق جنسی، مشکلات حین زایمان از جمله افزایش احتمال سزارین، زایمان های طولانی، درد و خونریزی های حین زایمان است. از عوارض روانی این عمل میتوان ختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلال استرس بعد از سانحه، کاهش اعتماد بنفس، بی اعتمادی به جهان هستی، نا امیدی و ناکامی همیشگی برای زنان را نام برد. که خود محدود شدن همیشگی  روابط جنسی برای زنان به علت حجم ترومای وارد شده و کاهش کیفیت زندگی را نیز به همراه خواهد داشت. ختنه دختران مصداق بارز شکنجه کودکان است و به لحاظ روانی تجربه ای بسیار سخت برای کودک محسوب می شود».

با اینکه پژوهش ها و تلاش های صورت گرفته در زمینه ختنه زنان در این سالها به ویژه در استان هرمزگان (با وجود عدم توجه مناسب و انکار برخی از مسئولین از وجود شیوع بالای ختنه زنان) در جهت ارتقا سطح آگاهی و سلامت روحی و روانی زنان موثر بوده است، نباید به آن بسنده کرد و تا کاهش چشمگیر این موضوع تلاش ها باید ادامه پیدا کند. با توجه به اینکه ختنه زنان در بسیاری از مناطق به اشتباه به نام مذهب انجام میشود، فتوای حاضر می تواند گرد و خاک خرافات و اشتباه را بزداید و سند مناسبی جهت کاهش آمار ختنه زنان باشد. لذا این انتظار میرود که معاونت امور زنان و خانواده استانداری استان با همکاری مراکز دینی در انتشار هرچه بیشتر فتوا به مناطق مختلف استان از جمله مناطقی  که همچنان زنانشان قربانی عمل ختنه هستند و برگزاری کارگاه های آموزشی متععد با حضور متخصصین، فعال تر از گذشته عمل کند.