ناقص‌سازی زنان و دختران

“وقتی خودم ختنه می‌شدم نفهمیدم چه شده، اما وقتی مادر شوهرم، دخترم را برد توی اتاق تا بدهد دست بی‌بی، ضجه ‌می‌زدم، فریاد می‌کشیدم که نکند اما زنهای همسایه می‌گفتند: حالا نمی فهمی، این برای خودش خوب است.”
صدایش پشت تلفن می‌لرزد، سکوت می‌کند. فرصت می‌دهم تا بغضش را فرو دهد. ادامه می‌دهد:” اما سر دختر دومم، نگذاشتم. گفتم زهرا را می‌برم و فرار می‌کنم. خب بزرگتر هم بودم. بیست سالم شده بود و شوهرم باور می‌کرد که می‌توانم فرار کنم. به مادرش گفت که بی‌بی حق ندارد پا در خانه ما بگذارد.”

حالا زهرا ۱۸ ساله است و سالم و مریم ۲۰ ساله و ختنه شده. مریم در کرمانشاه درس می‌خواند و زهرا پشت کنکوری است. مادر ۳۶ ساله است و ختنه شده، مثل همه زن‌های همسایه، مثل مادر شوهرش و مثل مادرش، مثل بسیاری از زنان ختنه شده در مناطق مختلف جنوب و غرب ایران.
ناقص‌سازی جنسی زنان عملی است با سابقه طولانی در تاریخ بشریت که در آن تمام یا قسمتی از اندام تناسلی خارجی زنان برداشته می‌شود. به گفته جامعه‌شناسان، این کار عمدتا به عنوان ابزاری برای کنترل جنسی زنان به کار می‌رود. عمل ناقص‌سازی جنسی عمدتا بر روی دختران جوانی انجام می‌شود که اراده‌ای برای کنترل بدنشان ندارند و نمی‌توانند در برابر انجام آن مقاومت کنند.

با این که بسیاری معتقدند که عمل ختنه ریشه در مسایل مذهبی دارد، همان طور که گفته شد گروه شبه نظامی داعش پس از تصرف شهر موصل عراق دستور داد این حکم اسلامی برای تمامی زنان ۱۱ تا ۴۶ ساله اجرا شود، واقعیت این است که ناقص‌سازی جنسی زنان بیش از همه از حمایت سنت، فرهنگ و باورهای غلط برخوردار است.

با این که بسیاری معتقدند که عمل ختنه ریشه در مسایل مذهبی دارد، همان طور که گفته شد گروه شبه نظامی داعش پس از تصرف شهر موصل عراق دستور داد این حکم اسلامی برای تمامی زنان ۱۱ تا ۴۶ ساله اجرا شود، واقعیت این است که ناقص‌سازی جنسی زنان بیش از همه از حمایت سنت، فرهنگ و باورهای غلط برخوردار است.
با توجه به بررسی‌هایی که تاکنون در مورد عمل ختنه در ایران انجام شده، به نظر می‌رسد بیش از هر گروه دیگری، زنان و دخترانی که در گروه اقلیت قومی کرد و یا عرب قرار دارند قربانی ناقص‌سازی جنسی می‌شوند. رایحه مظفریان، کارشناس ارشد جمعیت و نویسنده کتاب تیغ و سنت می‌گوید:” این که از واژه اقلیت استفاده می‌شود نباید مخاطب را به گمراهی بیندازد که حتما این عمل در میان تعداد کمی از روستاییان فلان شهرستان دور انجام می‌شود…همان طور که رییس انجمن مددکاری ایران به گمانم در سال ۸۸ اظهار داشت که ختنه زنان در میان روستاهایی با جمعیت کمتر از ۱۰۰۰نفر انجام می‌شود. این حرف زمانی زده شد که تازه پژوهشگران مشغول مطالعه بودند و معلوم نیست ایشان طبق چه اسنادی این ادعا را مطرح کرده‌اند. در حالی که به عنوان مثال در منطقه وسیع قشم آمار ۸۰ درصدی قابل انکار نیست که هیچ بلکه شعار جامعه جهانی هم این است که حتی ختنه شدن یک زن هم در یک جامعه قابل گذشت نیست.”

علاوه بر آمار ۸۰ درصدی زنان ختنه شده در جزیره قشم که حاصل پژوهش خانم مظفریان بود، تحقیقاتی در سایر نقاط ایران انجام شده که نتایج آن دور از انتظار است. در پژوهشی که در کردستان ایران توسط طاهره پاشایی و همکارانش انجام شده، ۵۵ درصداز افراد مورد مطالعه تحت عمل ناقص‌سازی جنسی قرار گرفته بودند.
پژوهشی نیز در سال ۸۶ توسط پریسا رضا زاده جلالی در بندر کنگ صورت گرفت. این پژوهش نشان داد که ۷۰ درصد دختران بندر کنگ ختنه می شوند. بیشتر زنان پاسخ دهنده بین سنین ۲۵ تا ۳۵ سال بودند و ۶۲ درصد از زنان نیز سنّی بودند.
رایحه مظفریان در تحلیل این آمار می‌گوید:” به هر حال این مناطق از مرکز دور افتاده هستند و ارتباطشان با مرکز کم است. در نتیجه جامعه سنتی باقی مانده و توجیه و جدا کردن آنها از موضوعاتی که قرنهاست در میان آنها رواج دارد مشکل است.”

فتاوای شیعی
با این که آیت‌الله خامنه‌ای ختنه زنان را واجب نمی‌داند اما این عمل همچنان در نقاطی از غرب و جنوب ایران انجام می‌شود به گونه‌ای که در سال جاری نام ایران نیز در لیست کشورهایی که باید در آنها با ناقص‌سازی جنسی زنان مبارزه شود، جا گرفته بود.
با این همه حتی رهبر جمهوری اسلامی نیز ناقص‌سازی جنسی زنان را مذموم یا حرام نشمارده که فتوای او بتواند بر فتاوایی که این عمل را توصیه می‌کند تاثیر بگذارد. آیت‌الله نوری همدانی در پاسخ به سوالی در مورد ختنه زنان، این عمل را “عمل مکرمه‌ای” برای زنان دانسته است. آیت الله جوادی عاملی نیز در پاسخ استفتایی در این مورد نوشته است:” زنان هم می‌توانند مانند مردان ختنه کنند، یعنی قسمتی از اطراف مهبل خود را بردارند. این کار در اسلام حرام نیست و در بین اهل سنت رواج دارد و باعث می‌شود زن در نظر شوهر خود دوست داشتنی‌تر و نیکوتر جلوه کند. در روایاتی داریم که پیامبر خدا
این کار را تایید و بلکه سفارش کرده است.”
رایحه مظفریان اما معتقد است که نمی‌‌‌توان رابطه مشخصی میان ناقص‌سازی جنسی زنان و مذهب افراد یافت. او ب مجله تابلو می‌گوید:” توجه کنید وقتی ازکشوری به کشور دیگر میرویم موضوع متفاوت است. در کشورهای آفریقایی فرقی ندارد شما چه مذهبی دارید یا اصلا مذهب دارید یا نه. این عمل در بین تمام مذاهب رواج دارد.
وقتی به عراق می‌رسیم شیعیان پا به پای اهل تسنن در مرکز و جنوب عراق این عمل را انجام می‌دهند.در عربستان وهابی هایی که اجدادشان از آفریقا مهاجرت کردند ولی امروزه همچنان عرب و وهابی محسوب می‌شوند دخترانشان را به بدترین شکل ختنه می‌کنند.”
به گفته این پژوهشگر ساکن ایران، نشانه گرفتن سنی‌ها شاید این وحشت را ایجاد کند که اکثریت شیعه ایران در تلاشند از هر طریق تضادها را افزایش دهند. در حالی که پژوهشگران تلاش دارند علل شیوع این عمل را شناسایی کنند کما اینکه معترفیم که درصدی از شیعیان همجوار سنی‌ها هم این عمل را انجام می‌دهند.
خانم مظفریان گروهی از مالکیان را مثال می‌زند که سنی هستند و بیشتر در سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند و عمل ختنه دختران در میان آنها رواج ندارد.
با این همه خانم مظفریان می‌گوید: باید بپذیریم که انعطاف مذهب شیعه در اسلام از حتا شافعی بیشتر است. چون شیعیان به فتوا و دستورات مراجع عمل می‌کنند، گاهی، بعضی مسایل قابلیت تغییر دارند کما اینکه در طول تاریخ شاهد پیروی گروهی مردم از فرمان مراجع بوده‌ایم. درحالی که سنی ها بر اساس کتب و آیاتِ بدونِ تغییر به مسایل نگاه می‌کنند. در موارد بسیاری ملاهای سنی در منبر اظهار داشته‌اند که طبق حدیثی از پیامبر بهتر است ختنه به همان شکل اجرا شود ویا رقیق‌تر، اما فرمانی بر منع آن به طور مستقیم نمی‌دهند چون این موضوع باید به پای میز مجمع فتوای جنوب یا غرب یا مرکز کشیده شود و دسته جمعی کل شیوخ عظما درباره اش نظر دهند و به توافق برسند که طبیعتا بسیار مشکل است و خالی از اختلاف نخواهد بود.

انواع ناقص‌سازی جنسی زنان

شدت ناقص سازی نیز به نوع نگرش مجری آن و فرهنگ حاکم بر منطقه بستگی دارد. براساس آنچه سازمان یونیسف اعلام کرده، سه درجه از ناقص‌سازی جنسی در جهان رواج دارد. نوع اول آن، برداشتن جزئی با کلی کلیتورس است. در نوع دوم، کلیتوریس به طور جزئی یا کلی برداشته می‌شود و لب‌های کوچک فرج بریده می‌شود. در نوع سوم که بیشتر در قبایل بدوی آفریقایی مشاهده می‌شود، مجرای مهبل با ایجاد یک مهر و موم تنگ می‌شود و لب‌های کوچک و گاهی لب‌های بزرگ فرج برش داده می‌شود.
آن گونه که تحقیقات نشان داده، رایج‌ترین نوع ناقص‌سازی جنسی زنان برش کلیتوریس و لب‌های فرج است که بر روی هشتاد درصد از قربانیان اعمال می‌شود.
هر چه عمل ناقص‌سازی عمیق‌تر باشد علاوه بر نقص جسمانی که برای دختر ایجاد می‌شود، احتمال بروز عفونت و بیماری‌های ثانویه نیز افزایش پیدا می‌کند؛ به خصوص این که عمل ناقص‌سازی عمدتا توسط قابله‌های قدیمی و زنان پیر در روستاها انجام می‌شود که کوچکترین توجهی به مسایل بهداشتی ندارند.
رایحه مظفریان در تحقیقاتش در جزیره قشم که در کتاب تیغ و سنت منتشر شده، دریافته زنانی که در این منطقه مسئولیت ختنه دختران را برعهده دارند، علاوه بر این وظیفه شستن زنان مرده، قرآن درس دادن به کودکان و نیز زایمان زنان را نیز انجام می‌دهند.
در ایران اما یافتن زنانی که عمل ناقص سازی جنسی بر آنها اعمال شده است، بسیار دشوارتر از آن است که تصور می‌رود. دلیل آن نیز نه کم بودن زنانی است که ختنه شده‌اند و نه مشکل زبانی و برقراری ارتباط. انگار همدلی‌ای برای پنهان کردن آنچه برآنها رفته است در میانشان وجود دارد. زنان ختنه شده در مورد دیگران به راحتی سخن می‌گویند اما نوبت به خودشان که می‌رسد، سکوت می‌کنند و برای خاتمه گفت‌و گو بهانه‌ای می‌تراشند.

فعالان مسایل زنان می‌گویند که ناقص سازی جنسی زنان در ایران، اساسا عملی زنانه است که به وسیله ماماهای مسن و مادربزرگ‌های خانواده مدیریت می‌شود.عمده زنانی نیز که فرزندانشان را به دست این ماماها می‌سپرند معتقدند که ختنه دختران برای سلامت آنها مفید است و به بهداشت و پاکی و مسلمان شدن آنها کمک می‌کند.

فعالان مسایل زنان می‌گویند که ناقص سازی جنسی زنان در ایران، اساسا عملی زنانه است که به وسیله ماماهای مسن و مادربزرگ‌های خانواده مدیریت می‌شود.
عمده زنانی نیز که فرزندانشان را به دست این ماماها می‌سپرند معتقدند که ختنه دختران برای سلامت آنها مفید است و به بهداشت و پاکی و مسلمان شدن آنها کمک می‌کند.
رایحه مظفریان در کتاب تیغ و سنت با چند تن از دختران ختنه شده در جزیر قشم گفت و گو کرده است. دختر ۲۱ ساله‌ای نیز که در سن ده سالگی عمل ناقص‌سازی جنسی بر روی او انجام شده، آن روز را این‌چنین شرح می‌دهد: من با پدرم نزد دایه رفتیم. او یک پارچه سفید روی یک تخته چوبی پهن کرد تا روی آن بنشینم. دست و تیغش را ضد عفونی کرد، پدرم در گوشه‌ای نشسته بود. من گریه می‌کردم. دایه گفت: چشمانت را ببند. تا چشمانم را باز کردم، کارش تمام شد، یک تکه گوشت به پدرم داد، یک دارو هم داد که باید با آن حمام می‌کردم. دامن گشادی پایم بود. چون نمی‌توانستم درست راه بروم، الان بیشتر در کودکی یا نوزادی دختران را ختنه می‌کنند و می‌گویند همان ادرار اول جای زخم را خوب می‌کند….