ازدواج در کودکان امریست که باید در اولویت حقوق کودک مدنظر گرفته شود و مسئولین باید از آسیب های اجتماعی و روحی روانی جبران ناپذیری که متوجه این کودکان می شود پیشگیری کنند
ازدواج کودکان به خصوص دختربچه ها مسئله ای است که این روزها مسئله ساز شده. سال ۸۹ آماری در این زمینه توسط سازمان ثبت احوال کشور ارائه شد که حاکی از ثبت بیش از ۴۲ هزار ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال است.همین سازمان در سال ۹۱ از حدود ۵۰‌ هزار ازدواج کمتر از ۱۵ ال خبر داد.
هرچند اردیبهشت ماه امسال احمد تویسرکانی رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشورگفت: «ثبت ازدواج‌های زیر ۱۵ سالگی غیر قانونی است و موردی در این زمینه که پائین‌تر از سن قانونی ازدواجی به ثبت برسد را سراغ ندارم». اما مشاهدات عینی فعالان حقوق کودک را نگران افزایش ازدواج دختربچه ها کرده است.

ازدواج به روایت قانون مدنی ایران

ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران مصوب سال ۱۳۱۳ سن ازدواج برای دختران ۱۵ سال و برای پسران ۱۸ سال بود و در شرایط خاص و با ارائه گواهی دادگاه، دختران از ۱۳ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی می‌توانستند ازدواج کنند. بنابراین ازدواج زیر ۱۳ سال کاملا ممنوع بود.
قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳ سن ازدواج را برای دختران به ۱۸ سال و برای پسران به ۲۰ سال افزایش داد و با گواهی دادگاه در صورت وجود مصلحت فقط برای دختران به ۱۵ سال کاهش می‌یافت.
در اصلاحات سال ۶۱ قانون مدنی ماده ۱۰۴۱ که ممنوعیت ازدواج کودکان را اعلام می‌کرد مغایر شرع تشخیص داده شد و نکاح قبل از بلوغ به شرط رعایت مصلحت توسط ولی طفل جایز شناخته شد. در قانون جدید به اجازه از دادگاه نیازی نبود.
در سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی تلاشی برای تغییر ماده ۱۰۴۱ صورت گرفت، اما در شورای نگهبان خلاف شرع تشخیص داده شد و به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شد.
لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج کودکان از سال ۱۳۸۱ وارد قوانین ایران شد، تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی کودک بود. هم‌اکنون نیز هرچند اخذ مجوز دادگاه الزامی است اما در صورت ازدواج بدون اخذ مجوز مجازات و جریمه‌ای در قوانین ایران پیش‌بینی نشده‌است. اما ماده ۶۴۶ قانون مجازات اسلامی برای ازدواج بدون اجازه ولی کودک مجازات شش ماه تا دو سال حبس را در نظر گرفته‌است.
بر اساس مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام در ۱ تیر ۱۳۸۱ این ماده به این شکل تغییر یافت:«عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»
معیارهای دادگاه‌های ایران برای صدور اجازهٔ ازدواج کودکان معمولاً شامل درخواست مشورت از پزشکی قانونی در مورد رسیدن کودک به بلوغ، و پرسیدن سوالاتی از دختر می‌شود. روند کار در هر دادگاه ممکن است متفاوت باشد و تشخیص دادگاه هم به شدت متاثر از عرف منطقه است. کودک پس از رسیدن به سن بلوغ حق رد یا فسخ ازدواج را ندارد مگر اینکه مصلحت او در هنگام ازدواج رعایت نشده باشد که در این صورت حق قبول یا رد برای او موجود است.

ازدواج در کنوانسیون حقوق کودک

در ماده ۱ کنوانسیون حقوق کودک که ایران نیز به صورت مشروط آن را پذیرفته است افراد زیر ۱۸ سال را کودک و ازدواج قبل از ۱۸ سالگی را ممنوع دانسته. اما ایران چون با حق تحفظ یعنی عدم مغایرت مواد کنوانسیون با شرع اسلام به این کنوانسیون پیوسته برخی از این ماده ها را اجرا نمی کند، از جمله سن ازدواج .

فعالان حقوق کودک چه می گویند؟

ثریا عزیزپناه عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان در مورد دلایل ازدواج کودکان گفت: متاسفانه تاکنون پژوهشی در این زمینه در کشور انجام نشده است و من بر اساس مشاهدات خودم می توانم دلایل این نوع از ازدواج ها را ذکر کنم. به نظرم مهم ترین عامل ازدواج کودکان فقر و شرایط معیشتی خانواده هاست. در حقیقت خانواده هایی که داری فقر معیشتی هستند با ازدواج دخترانشان تلاش دارند به اصطلاح خود یک نان خور را کم کنند. در مورد پسران کمتر شاهد این مسئله هستیم زیرا نیروی کار محسوب می شوند.
عامل دیگر ترسی است که خانواده از باز شدن چشم و گوش دخترها دارند بنابراین تا قبل از این که دختر به شناخت برسد و بتواند به خواستگارهایی که دارد نه بگوید یا در مورد شرایط ازدواج اما و اگر کند او را شوهر می دهند. از طرف دیگر مردانی هم هستند که اطاعت مطلق از زن می خواهند بنابراین آن ها هم تمایل دارند با دختران کم سن و سال تر ازدواج کنند. معمولا مردهایی که سن بالاتری دارند اقدام به چنین ازدواج هایی می کنند.
عزیزپناه ادامه داد: در برخی از شهرستان ها هنوز نامزد کردن کودکان در دوران ابتدایی وجود دارد هرچند کم رنگ شده اما هنوز این سنت مرسوم است.
قانون دست پدر را باز گذاشته است
این فعال حقوق کودکان به نقش قانون اشاره کرد و گفت: متاسفانه قانون دست پدر را برای ازدواج دختر حتی در سن کمتر از ۱۳ باز گذاشته است. پدر می تواند برای دخترش سن رشد بگیرد. در حالی که دختر ۱۳ ساله هیچ تصوری از ازدواج و مسئولیت های آن ندارد. شما حتی در بین افرادی که سن بیشتری هم دارند می بینید که به بلوغ فکری نرسیده اند و ازدواجشان دستخوش مسائل زیادی می شود. قانون گذار باید نگاه دقیق تری به مسئله ازدواج و سن ازدواج داشته باشد. قانون گزار نباشد شرایط آسیب دیدن افراد را فراهم کند.

افزایش طلاق یکی از پیامدهای ازدواج کودکان

به گفته فرشید یزدانی فعال حقوق کودکان از سال ۸۴ تا ۸۹ حدود ۴۵ درصد ازدواج و طلاق درمیان کودکان افزایش یافته است، و برای همین آمار سال ۸۹ نشان می‌دهد که ۳۷ هزار نفر ۱۰ تا ۱۸ سال مطلقه و بیوه درکشور وجود دارد. براساس این آمارها، در هر سال ۸۰۰ کودک دختر ۱۰ تا ۱۴ سال و ۱۵ هزار دختر ۱۵ تا ۱۹ سال در کشور طلاق گرفته‌اند.
عزیزپناه خاطرنشان کرد: ازدواج های کودکان پیامدهای زیادی دارد از جمله طلاق. چرا که کسی که خودش هنوز کودک است و به بلوغ فکری و عاطفی نرسیده است چگونه می تواند پرورش دهنده نسل دیگری باشد؟ اگر هدف از ازدواج تربیت نسل آینده باشد این خانواده ها چنین کارکردی ندارند.

پیامدهای جسمی ازدواج کودکان

عزیزپناه افزود: تبعات ناشی از ازدواج زودهنگام براساس علم اثبات شده است. ازدواج زودرس تبعات جسمی برای فرد دارد از جمله آنکه زایمان در سنین پایین به دلیل نبود آمادگی جسمی برای حمل نطفه و عدم رشد کافی لگن، خطرناک است. رابطه جنسی در این سن ممکن است حتی سبب مرگ دختران شود.
چرخه ای که بازتولید می شود
ثریاعزیزپناه تاکید کرد: ما در بین کودکان کار به شدت بازتولید شدن ازدواج های کودکان را می بینیم. بچه هایی که خودشان کودک هستند ازدواج کرده اند و فرزندانشان هم به چرخه کودکان کار اضافه شده اند. این چرخه ناسالم است و آسیب های اجتماعی را دامن می زند.