آیدین پورخامنه – ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال به صورت رسمی یا غیررسمی یکی از آسیب‌هایی است که زندگی تعداد قابل توجهی از آنها را تهدید می‌کند. ازدواج در سال‌های کودکی که بیشتر متوجه دختر بچه‌ها است، در واقع پایانی برای دوران کودکی آنها است. کودکانی که از نظر جسمی و روانی آمادگی شروع زندگی زناشویی و مادرشدن را ندارند، مجبور به ترک مدرسه شده و خشونت را تجربه خواهند کرد. همچنین چون در سنین پایین باردار شده و زایمان می‌کنند، احتمال مرگ آنان حین بارداری یا زایمان بیش از زنانی است که در سنین بالاتر زایمان می‌کنند.
ازدواج کودکان مساله تازه‌ای نیست تا جایی که بعد از سال‌های ۸۴ تا ۸۹ که ۴۵درصد ازدواج و طلاق‌ها بین کودکان افزایش یافته بود، تعداد ۳۷ هزار کودک ۱۰ تا ۱۸ سال مطلقه و بیوه درکشور وجود داشت. فقر می‌تواند یکی از دلایل اصلی این ازدواج‌ها باشد. داده‌های یونیسف در‌سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که در سه دهه گذشته، آمار این نوع ازدواج، کمی کاهش داشته و برای جبران رشد جمعیت در کشورهایی که ازدواج کودکان در آنها محسوس است، باید این روند سرعت بیشتری بگیرد. اما ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی نیز در این خصوص مقرر می دارد که: “عقد نکاح دختر، قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.”
در قانون ایران برای ازدواج با کودکان شرایط خاصی در نظر گرفته شده، که البته برای فرار از آنها راه‌های بسیاری وجود دارد. افشین عبدالله نژاد وکیل دادگستری دربارۀ قانون موجود برای ازدواج کودکان به نامه نیوز گفت:« در قانون قدیم با اجازه ولی فرد می‌توانست دختر بچه‌ای را به زوجیت دائم خود آورد. اما در قانون جدید این مساله جرم انگاری شده است. چنین اقدامی شرایط خاص و جزییات فراوانی دارد. یکی از مهمترین مسائل سن کودک است که باید حداقل آن رعایت شود. اگر زیر سن تعیین شده باشد حتی با اجازه ولی نیز چنین چیزی جرم محسوب خواهد شد.»
در قانون حمایت خانواده مواردی جرم انگاری شده که کمتر کشف می‌شوند
این وکیل دادگستری درباره ازدواج‌هایی که تا کنون با کودکان صورت گرفته با ارزیابی قانونی بیان کرد: « سال‌های گذشته چنین کاری نیاز به عاقد نداشت، همچنین کمتر عاقدی بود که کودکی را به زوجیت فرد بالغی آورد. اگر حتما باید این کار صورت می‌گرفت، توسط خود فرد انجام می‌شد. خیلی کم می‌شناسم عاقدی را که حاضر به انجام چنین کاری باشد؛ مخصوصا اگر دفتر ثبت رسمی داشته باشند چون این کار برای آنها تخلف انتظامی حساب شده و پروانه سردفتری آنها تحت شرایطی ابطال خواهد شد. مگر اینکه فرد، روحانی بوده و سر دفتر نداشته باشد و در دفتر ازدواج مشغول به کار نباشد. باز هم تاکید می‌کنم چون این افراد به مسائل شرعی آگاه هستند و می‌دانند که افراد زیر سن بلوغ اجازه ترویج ندارند و فقط برای بالاتر از سن بلوغ به اجازه والدین نیاز دارند. لازم به ذکر است که این قانون چیزهایی را جرم انگاری کرده که اگر هم واقع شود، خیلی کم کشف می‌شود.»
وی در جمع‌بندی بیان کرد:« اولاً نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی منوط به اذن ولی است. ثانیاً هر سردفتری که بدون اجازه ولی مبادرت به ثبت چنین ازدواجی نماید به محرومیت از اشتغال به سردفتری محکوم می شود. ثالثاً مجازات مقرر صرفا برای سردفتران ازدواج بوده و شامل دیگر عاقدین که فاقد پروانه سر دفتری می‌باشند نمی‌شود. اما چنانچه مردی اقدام به ازدواج با دختر زیر ۱۳ سال بدون رضایت ولی بنماید تکلیف چیست؟»
در همین زمینه، ماده ۵۶ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۲ مقرر می دارد: “هر سردفتر رسمی که بدون اخذ گواهی موضوع مواد (۲۳) و (۳۱) این قانون یا بدون اخذ اجازه نامه مذکور در ماده (۱۰۶۰) قانون مدنی یا حکم صادرشده درمورد تجویز ازدواج مجدد یا برخلاف مقررات ماده (۱۰۴۱) قانون مدنی به ثبت ازدواج اقدام کند یا بدون حکم دادگاه یا گواهی عدم امکان سازش یا گواهی موضوع ماده (۴۰) این قانون یا حکم تنفیذ راجع به احکام خارجی به ثبت هریک از موجبات انحلال نکاح یا اعلام بطلان نکاح یا طلاق مبادرت کند، به محرومیت درجه چهار موضوع قانون مجازات اسلامی از اشتغال به سردفتری محکوم می‌شود.”
تاثیر ازدواج کودکان بر جامعه
عبدالله نژاد با انتقاد از ازدواج کودکان و با اشاره با تاثیر چنین ازدواجی در جامعه، اظهار داشت:« یک طرف بحث جنبه شرعی موضوع است که ما نمی‌توانیم به آن ورود کنیم و جنبه دیگر جنبه اجتماعی مساله است، مثلا ازدواج دختر زیر ۱۸ سال آیا مصلحت است؟ آیا چنین ازدواجی به رشد و پیشرفت جامعه کمک خواهد کرد؟ آیا چنین خانواده‌ای می‌تواند به رشد جامعه کمک کند؟ این مساله بعید به نظر می‌رسد. کودکی که خود زیر سن بلوغ است چگونه می‌تواند برای جامعه مفید باشد؟ دختر زیر ۱۸ سال خود کودکی است که درک درستی از خانواده و مسائل و مشکلات آن و همچنین مسائل مربوط به کودک و تربیت آن ندارد. به نظر نمی‌رسد نفع برای جامعه‌ای داشته باشد که می‌خواهد رو به جلو پیش رود. از طرفی ممکن است مساله بی‌تجربه بودن مادر به کودکش منتقل شده و نتواند او را به خوبی پرورش دهد و این تبدیل به آسیبی برای آینده جامعه نیز خواهد شد.لازم به ذکر است این نوع از ازدواج بیشتر در مناطق محروم اتفاق می‌افتد و در شهرها موضوعیت نداشته و مردها رغبتی به ازدواج با کودکان نشان نمی‌دهند.»
عبدالله نژاد ماده ۵۰ قانون حمایت خانواده اشاره می‌کند که در آن مقرر می دارد:”هرگاه مردی برخلاف مقررات ماده (۱۰۴۱) قانون مدنی ازدواج کند، به حبس تعزیری درجه شش (حبس بیش از شش ماه تا دو سال و جزای نقدی بیش از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال ) محکوم می‌شود. هرگاه ازدواج مذکور به مواقعه منتهی به نقص عضو یا مرض دائم زن منجر گردد، زوج علاوه بر پرداخت دیه به حبس تعزیری درجه پنج (حبس بیش از دو تا پنج سال و جزای نقدی بیش از هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد و هشتاد میلیون (۱۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال) و اگر به مواقعه منتهی به فوت زن منجر شود، زوج علاوه بر پرداخت دیه به حبس تعزیری درجه چهار (حبس بیش از پنج تا ده سال و جزای نقدی بیش از یکصد و هشتاد میلیون(۱۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا سیصد و شصت میلیون (۳۶۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال)محکوم می‌شود.” و افزود :« با این اوصاف مردی نیز که اقدام به ازدواج با دختر زیر ۱۳ سال بدون رضایت ولی، بنماید به مجازات های فوق محکوم می‌شود. اما باید توجه داشت که مواد قانونی فوق، به معنای ممنوعیت ازدواج با دختر زیر ۱۳ سال نبوده بلکه صرفا این ازدواج منوط به اجازه ولی خواهد بود.»
لازم به ذکر است، بنابر آمار سازمان ثبت احوال کشور، در سال ۱۳۹۳ بیشترین ترکیب ازدواج ثبت شده، مربوط به ترکیب سنی مردان ۲۰-۲۴ ساله است با زنان ۱۵-۱۹ ساله بود که تعداد آن برابر با ۱۱۴۴۵۹ واقعه می‌باشد. همچنیندر این سال تعداد ۶۶۳۱ پسر کمتر از ۲۰ سال با دختر کمتر از ۱۵ سال ازدواج کرده اند. با نگاهی به آمار سال ۹۲ میز میبینیم که بیشترین ترکیب ازدواج ثبت شده در این سال نیز برای ترکیب سنی مردان ۲۴-۲۰ سال با زنان ۱۹- ۱۵ سال بوده است.
منبع: پایگاه تحلیلی خبری نامه