در ماده ۱۰۴۱ جلد دوم قانون مدنی ایران مصوب سال ۱۳۱۳سن ازدواج دختران و پسران در دهه های مختلف تغییراتی صورت گرفته اما در دهه اخیر این قانون هیچ تغییری نداشته است.

در سال ۱۳۱۳ قانون گذار حداقل سن ازدواج برای دختران را ۱۵ سال تمام شمسی و برای پسران ۱۸ سال تمام شمسی در نظر گرفته بود.
در همان قانون با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی آن زمان ایران، تدابیری اندیشیده شده بود که در شرایط استثنایی، دختران ۱۳ ساله و پسران ۱۵ ساله نیز قادر به ازدواج باشند.
در اواخر دهه ۴۰ شمسی تلاش هایی صورت گرفت تا برخی از قوانین ایران پیرامون مسائل خانواده تغییر یابد که این تلاش ها منجر به تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۶ گردید اما در این قانون سن ازدواج تغییری نیافت.
در سال ۱۳۵۳ نیز قانونی دیگر با همان عنوان ‘قانون حمایت از خانواده’ تصویب شد و حداقل سن ازدواج در ایران را به صورت چشمگیری افزایش داد و تمامی قوانین مغایر با خود را نیز منسوخ اعلام کرد.
در این قانون، حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۸ سال تمام شمسی و برای پسران ۲۰ سال تمام شمسی در نظر گرفته شد و تنها استثنائی که برای دختران قائل شد در شرایطی خاص دادگاه ها مجاز دانسته شدند تا به دخترانی که به ۱۵ سال تمام شمسی رسیده اند، اجازه ی ازدواج دهند.

در این قانون هیچ استثنایی برای پسران در نظر گرفته نشده بود و شاید بتوان گفت از این منظر قانون گذاران آن زمان به بافت مناطق روستایی ایران در دهه ی ۵۰ توجه چندانی نکرده بودند.
در سال ۱۳۶۱ بار دیگر قانون گذاران اقدام به تغییر ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی نموده و ناگهان حداقل سن ازدواج را از ۱۸ و ۲۰ سال تمام شمسی به ۹ و ۱۵ سال تمام شمسی کاهش دادند.
این اقدام آنان از دید برخی حقوقدانان و فعالان اجتماعی، اقدامی شتابزده و مغایر با قانون مدنی بود و پس ازآن سن ازدواج دختران به ۱۳ سال تمام شمسی و سن ازدواج پسران به ۱۵ سال تمام شمسی تبدیل شد.
در واقع حداقل سن ازدواج برای دختران افزایش قابل ملاحظه ای یافت ولی برای پسران تغییر چندانی نداشت.
البته باید به این نکته ی مهم توجه داشت که در سال ۱۳۸۱ ازدواج اطفال زیر ۱۳ و ۱۵ سال به کلی منع نشد بلکه قانون گذاران برای تامین نظر شورای محترم نگهبان، متن ماده را این چنین تنظیم نمودند:’ عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولیّ، به شرط رعایت مصلحت و با تشخیص دادگاه صالح.’
همان طور که ملاحظه می شود در حال حاضر با سه شرط می توان دختران و پسران زیر ۱۳ و ۱۵ سال را آماده ازدواج دانست، امری که از دید بسیاری از صاحب نظران غیر منطقی است.
این سه شرط عبارتند از: اذن ولیّ طفل، رعایت مصلحت طفل و تشخیص دادگاه،که در واقع در سال ۱۳۸۱ قانون گذار به نوعی به قانون سال ۱۳۱۳ باز گشته و دامنه شمول استثنایی موجود در آن زمان در خصوص ازدواج اطفال را، وسیع تر نیز کرده است.
از سال ۱۳۸۱ تا کنون ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی بدون تغییر باقی مانده است و این در حالیست که جامعه ی ایران در یک دهه ی گذشته شاهد تغییرات قابل ملاحظه ای بوده است.
در کشوری که میانگین حداقل سن ازدواج در پسران و دختران آن به ترتیب به بیش از ۲۶ و ۲۳ سال رسیده است، به نظر می رسد حداقل سن قانونی ازدواج باید تغییر پیدا کند.
اما ازدواج های زود هنگام و زیر سن قانونی این روزها در برخی مناطق توسعه نیافته کشور به یک معضل تبدیل شده است.
مدرس مرکز طراحی زندگی سالم دانشگاه شهرکرد با اشاره به مشکلات پیش روی ازدواج های دختران و پسران زیر۱۸سال در کشور به عنوان یک معضل و زنگ خطری برای ادامه زندگی این گروه سنی گفت: براساس مباحث روان شناسی ازدواج زیر ۱۸ساله ها ازدواجی زود هنگام است.
دکتر محمد ربیعی ،به اعتقاد سنتی در زمینه اینکه فردی که به سن بلوغ رسیده و تمایل به جنس مخالف پیدا می کند باید ازادواج کند، افزود:ازدواج های زود هنگام زیر ۱۸سال علاوه بر مشکلات عاطفی، مشکلات جسمی و خانوادگی را نیز برای زوجین به وجود می آورد.
به گفته وی، ازدواج های به سه دسته زودهنگام، دیرهنگام و به هنگام تقسیم می شود که در ازدواج های زودهنگام سن دخترزیر ۱۸تا ۲۰سال و پسر۲۲تا ۲۳سال است و برای مناطق و فرهنگ های مختلف متفاوت است.
رئیس مشاوره‌ دانشگاه شهرکرد افزود:ازدواج های گروه سنی ۲۲تا ۲۸ سال برای دختران و پسران ازدواج های به هنگام و ازدواج های بالای ۲۸تا ۳۰ سال ازدواج های دیر هنگام است.
ربیعی اظهار داشت: در ازدواج های زود هنگام بیشتر افراد براساس عواطف و هیجان ها، شریک زندگی خود را انتخاب و ازدواج می کنند و یا براساس فشارهای خانواده ها و برخی سنت های نامتعارف در بین خانواده ها ازدواج می کنند که این ازدواج ها مشکلات زیادی را برای زوجین بوجود می آورد.
به گفته وی،در ازدواج های زود هنگام که براساس عواطف و هیجانات است پس از گذشت چندین ماه و یا چندین سال این عواطف و هیجانات فروکش کرده و روی دیگر زندگی نمایان می شود که بیشتر این ازدواج ها منجر به بروز مشکلات و از هم پاشیدگی است.
وی گفت: در ازدواج زودهنگام ممکن است، بعد از ازدواج به دلیل رشد عقلی و فکری، تفکر و برداشت از زندگی مشترک و همچنین ملاک انتخاب همسر، موجب بروز مشکلات جدیدی در زندگی زوجین شود.
رئیس مرکز مشاوره طراحی زندگی گفت: در این ازدواج ها که جنبه هیجانی و نیازهای جنسی بر عقل و منطق غلبه دارد، بعد از ازدواج به دلیل کاهش نیازهای جنسی و فروکش کردن هیجانات عاطفی، جنبه های عاطفی شناختی و تمایزات افزایش پیدا کرده و این امر زمینه شکست در زندگی را افزایش می دهد.
وی، با اشاره به اینکه بهترین گروه سنی ازدواج ۲۲تا ۲۸سال است افزود: دراین گروه سنی هیجانات اولیه و احساسات فروکش کرده و انسان از نظر عقلی، فکری، جسمی آمادگی لازم برای زندگی مشترک را دارد.
ربیعی افزود: در ازدواج های به هنگام هیجانات وعواطف و احساسات فروکش کرده و انتخاب همسر براساس عقل، تفکر و استدلال است.
به گفته وی، در ازدواج های دیرهنگام نیز افراد به مسایل ریز خیلی توجه کرده و همین امر باعث می شودکه ازدواج خیلی سخت صورت گیرد.
ربیعی به برگزاری دوره های آموزش مهارتهای زندگی برای جوانان در شرف ازدواج اشاره کرد و گفت: برگزاری دوره های آموزش قبل از ازدواج در زمینه همسریابی و آمادگی برای انتخاب همسر نیز در استان با همکاری ادارات درگیر با این گروه سنی از جمله ورزش و جوانان، سپاه و بسیج، آموزش و پرورش ضروری است.
استاد دانشگاه و مدرس دوره های آموزش مهارت های زندگی در چهارمحال وبختیاری نیز گفت:سن طلایی ازدواج در بین جوانان، ۱۸ تا ۲۵ سال برای دختران و ۲۵تا ۳۰سال برای پسران است.
فرزاد رحیمی افزود: هم اکنون سن طلایی ازدواج در کشور و استان بالا رفته به طوری که برای دختران به ۲۵سال به بالا و برای پسران به ۳۰تا ۳۵ سال رسیده است.
وی با اشاره به اینکه لازمه ازدواج و زندگی مشترک ایجاد پختگی و یا بلوغ اقتصادی، اجتماعی، فردی و شرایط جسمی است ، افزود: قبل از ایجاد این پختگی و بلوغ اگر ازدواجی صورت گیرد، ناامنی در زندگی افراد به وجود می آورد.
رحیمی افزود:هم اکنون یکی از دلایل بالا رفتن آمار ایجاد ناسازگاری در بین خانواده ها به دلیل ازدواج ناآگاهانه است.
به گفته وی، ازدواج ناآگاهانه فقط مختص گروه سنی زیر ۱۸ سال نیست، بلکه در ازدواج های بهنگام و دیرهنگام نیز این ازدواج انجام می شود.
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان چهارمحال وبختیاری افزود::گروه سنی زیر ۱۸سال به عنوان گروه سنی نوجوان و جوان است که افراد در این گروه سنی سیر تکاملی خود را طی می کنند.
رحیمی اظهار داشت:در این گروه سنی به دلیل بی بهره گی از مهارت های زندگی و همچنین ناتوانی در رویارویی با موقعیت ها و مشکلات زندگی زناشویی با آسیب های فراوان مواجه می شوند.
به گفته وی، این ازدواج ها که برخی به دلیل مشکلات مالی و اقتصادی خانوادها، برخی به دلیل تمایل وخواسته خود زوجین رخ می دهد با مشکلات و ناهنجاری هایی مواجه می شود.
مدیرکل ثبت احوال استان چهارمحال وبختیاری نیز گفت:در سه ماهه نخست امسال دو هزار و ۳۸۷ واقعه ازدواج در این استان ثبت شده و در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که دو هزار و ۶۲۴ واقعه بوده، ۹ درصد کاهش داشته است.
محمدعلی رفیع پور به ثبت ۹ هزار و۷۸۰ واقعه ازدواج طی سال گذشته در این استان اشاره کرد و گفت: این آمار در مقایسه با سال ۱۳۹۳ معادل ۳٫۳درصد کاهش داشته است.
وی اظهار داشت: در سه ماهه نخست سالجاری ۲۵۵ واقعه طلاق در استان ثبت شد و در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که ۳۱۹ واقعه بود، ۲۰ و یک دهم درصد کاهش داشته است.
وی تصریح کرد: در سال گذشته یک هزار و ۳۱۹ واقعه طلاق در چهارمحال و بختیاری ثبت شد که در مقایسه با سال ۱۳۹۳ معادل ۶ دهم درصد افزایش نشان می دهد.
رفیع پور افزود: در سه ماهه نخست سالجاری، میانگین سن ازدواج زوج های این استان ۲۸٫۴ سال و در مدت مشابه سال گذشته ۲۸٫۵سال بوده است.
به گفته وی ،سال گذشته ۹هزار و ۷۸۰واقعه ازدواج در استان به ثبت رسیدکه از این تعدادهشت هزار و ۷۵واقعه مربوط به ثبت ازدواج در مناطق شهری و تعداد یکهزار و ۷۰۵واقعه مربوط به ازدواج در مناطق روستایی می باشد.
وی گفت: سال گذشته یکهزار و ۳۱۹واقعه طلاق در استان به ثبت رسیده است که از این تعداد یکهزار و ۱۸۹واقعه مربوط به نقاط شهری و تعداد ۱۳۰ واقعه مربوط به نقاط روستایی می باشد.
مدیرکل ثبت احوال استان گفت:بیشترین درصد ازدواج ثبت شده سال گذشته مربوط به مردان گروه سنی ۲۵تا ۲۹سال بود که دراین مدت چهارهزار ۱۹۸ازدواج صورت گرفته و ۴۲ درصد ازدواج مردان در این گروه سنی بوده است.
به گفته وی، کمترین درصد ازدواج مردان متعلق به گروه سنی کمتر از ۱۵ سال با چهار واقعه ازدواج چهار دهم درصد بوده است.
وی اظهار کرد: بیشترین درصد ازدواج ثبت شده زوجه مربوط به زنان گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ سال ۳۴٫۹۱ درصد بوده است.
وی گفت: در این گروه سنی سه هزار و۴۱۴واقعه ازدواج ثبت شده است.
به گفته وی، در گروه سنی زیر ۱۵سال ازدواج دختران ۲۹۲واقعه بود که ۲٫۹۹درصد ازدواج های دختران در استان است.
رفیع پور اظهار داشت: در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال نیز ۲٫۲۰درصد ازدواج ها پسران با ۲۱۴واقعه و دختران نیز با ۲۸٫۵۵درصد دوهزار و ۷۹۲درصد ثبت شده است.
وی، میانگین طول مدت زندگی مشترک دراستان را ۷٫۲۰سال عنوان کرد وگفت: این میانگین در نقاط شهری ۷٫۴۲سال و روستایی۵٫۲۰سال بوده است.
به گفته وی ،۱۴٫۸درصد زوجین در استان وام زندگی کمتر از یکسال داشتند و ۵۸٫۶درصد طلاق ها مربوط به پنج سال اول زندگی بوده است.
با آگاهی بخشی رسانه ای می توان از بروز ازدواج های زودهنگام در مناطق کمتر توسعه جلوگیری کرد و ازدواج آسان و به هنگام را ترویج داد.
منبع